Tijdens de Kennismakingsdagen van het Korps Commandotroepen viel mij op dat er vrij snel een rangorde, een hiërarchie, binnen de groep deelnemers ontstond. Dat gebeurde direct toen we vanaf het station in Roosendaal in trucks naar het tentenkamp werden gebracht. Sommige deelnemers deden een tweede poging om de Kennismakingsdagen goed door te komen en werden daarom onmiddellijk gezien als 'ervaringsdeskundigen'. Zij stonden hoger in aanzien dan de 'spijkerbroeken' die er voor de eerste keer kwamen. Weer andere deelnemers kwamen uit andere krijgsmachtonderdelen, dus van hen werd verwacht dat ze er wel doorheen zouden komen. En van deze laatste groep hadden een paar zelfs de rang van officier, een formele leiderschapspositie die ze vrij snel ook voor deze dagen toebedeeld kregen (of zichzelf toe-eigende). Er ontstond een hiërarchie die nog wel eens wisselde gedurende de dagen. Maar een hiërarchie ontstond.
Het dilemma van hiërarchie
Eén van de eerste dingen die mij vaak opvallen als we teams trainen op de Amsterdamse Waterleidingduinen is het onbesproken dilemma van “rangorde” en “hiërarchie”. Vaak worden die bediscussieerd als iets onwenselijk, maar het dilemma laat iets anders zien:
“rangorde” en “hiërarchie” ontstaan altijd en nog snel ook!
Teamleden met enige vorm van ervaring worden al snel op een verhoging getild. Van hun wordt verwacht dat ze de rest wel (bege)leiden en ondersteunen. Teamleden met een of andere formele leidinggevende functie worden vaak direct gezien als de personen die ook nu de leiding nemen (of dienen te nemen). Anderen volgen, al dan niet lijdzaam. Er ontstaat direct bij aanvang een vorm van hiërarchie.
Dit dilemma is niet alleen zichtbaar bij ons buiten. Het is zichtbaar in elk team, in elke branche, op elke werkvloer. Overal dus!
Als er gesproken wordt over hiërarchie (of “rangorde”. Voor mij is dat hetzelfde) dan is dat vaak in negatieve zin. Het wordt geassocieerd met onder andere:
- Macht & controle;
- Bureaucratie;
- Vertragend.
Voor veel organisaties zijn dit belangrijke redenen om de hiërarchie formeel in de ban te doen. Het welbekende organisatieharkje wordt plat geslagen en allerlei tussenlagen worden verwijderd. Veelal als onderdeel van de transformatie naar het agile werken (whatever that means!).
De heersende gedachte is “hiërarchie, agile en High Performance gaan niet hand in hand”. We moeten werken met rollenstructuren, gebaseerd op gelijkwaardigheid. Iedereen heeft een rol en niemand is de baas. Iedereen is elkaars gelijke en we beslissen samen!
Een hiërarchieloos team bestaat niet!
De praktijk laat echter iets heel anders zien! Het bovenstaande dilemma steekt toch elke keer weer de kop op! En dat is voor mij dan ook het perfecte bewijs:
Een hiërarchieloos team bestaat domweg niet!
Daar waar mensen samenwerken is per definitie sprake van een hiërarchie.
Hiërarchie heeft een functie
Daar waar mensen samenwerken is er zelfs behoefte aan hiërarchie. Als deze er in formele zin niet is, dan wordt het, als vanzelf, gecreëerd.
Die behoefte komt voort uit primair twee zaken:
- Hiërarchie brengt structuur aan in chaos.
- Hiërarchie zorgt dat je complexiteit kunt beheersen.
Iedereen heeft behoefte aan structuur. De een wat meer dan de ander, maar de behoefte is er. Structuur met een focus op jouw plek in de rangorde. Ben je een volger of ben je een leider? Die structuur is ook nodig in het team om te kunnen bepalen wie welke taak op zich neemt. Eén van die taken is bijvoorbeeld beslissen. Uiteindelijk is er altijd één iemand die de formele beslissing moet nemen (de “eindverantwoordelijke”).
Die structuur is ook nodig om uitgangspunten te formuleren. Uitgangspunten die helpen de complexiteit te begrijpen om er vervolgens naar te handelen.
De werkelijke uitdaging: effectief omgaan met hiërarchie
De werkelijke uitdaging zit niet in een hiërarchieloze werkwijze, maar in het
creëren van een effectieve hiërarchie die past bij de aard van de opdracht en uitdaging.
Het simpelweg platter maken van de organisatie en allerlei tussenlagen verwijderen, als onderdeel van je agile transitie, vind ik daarom in veel gevallen veel te makkelijk. Het gaat voorbij aan de functie van hiërarchie: structuur aanbrengen en complexiteit beheersen. Wat een organisatie dan namelijk doet is een stukje formele (!) macht en status afbreken en de beslislijnen verkorten. Op zichzelf natuurlijk helemaal niets mis mee, maar de vraag blijft dan of dat wat overblijft wél bijdraagt aan de aard van de opdracht en uitdaging.
Onderzoek toont de noodzakelijkheid van hiërarchie aan
Uit diverse onderzoeken (o.a. door Gruenfeld en Tiedens) blijkt dat het weten wie het op welk moment voor het zeggen heeft, noodzakelijk is om als team goed te functioneren. Teamleden zijn dan effectiever, meer toegewijd en veel productiever. Er is onderling minder status-competitie en de communicatie en coördinatie in het team krijgt een enorme boost.
Maar er zit ook wel een klein addertje onder het gras. Hoewel de onderzoeken de noodzakelijkheid van hiërarchie aantonen, moet het wel gebaseerd zijn op wat situatie en context op dat moment vragen. Formele functie en functietitel is van ondergeschikt belang, de juiste man (vrouw) op de juiste plek op het juiste moment des te meer.
Hiërarchieën moeten meebewegen
Dit betekent dat een hiërarchie van tijd tot tijd moet veranderen. Sterker nog, in een team is de hiërarchie constant aan verandering onderhevig. Iedereen in het team zal op het ene moment leiden en op het andere moment volgen. Een dergelijke hiërarchie is dan gebaseerd op vertrouwen. Blijf dan goed communiceren en
hiërarchie wordt uitermate effectief in relatie tot uitdaging en opdracht.
Dus, stop met discussiëren over nut & noodzaak van een hiërarchie. Focus je op de functie van hiërarchie en creëer de structuur die bijdraagt aan uitdaging en opdracht!
